1. Hafta Gebelik

Gebelik başlangıcı , gebe kalınan ilişkinin olduğu gün değil, bundan yaklaşık 14 gün öncesi yani son adet kanamasının ilk günü olarak kabul edilir. Bunun nedeni gebelik yaşı hesaplamalarının daha kolay yapılabilmesini sağlamaktır. Bu şekilde gebelik 280 gün yani 40 hafta sürer.

2. Hafta Gebelik

İkinci gebelik haftasında (gestasyonel yaş) anne (gebe) adayında yumurtlama için yumurta hücresi gelişimi devam etmektedir. İkinci gebelik haftasında henüz döllenme olmamıştır. Hamilelikte 2 . hafta endometrium adı verilen rahim zarının kalınlaşmaya başladığı haftadır. Bebeğin (embriyonun) ihtiyaçlarını karşılamak üzere rahim zarında kanlanma artar. İkinci gebelik haftasının sonunda yumurtlama meydana gelir.

3. Hafta Gebelik

İşte gerçekte gebe kaldığınız dönem bu haftadır. Üçüncü gebelik haftasında döllenme (fertilizasyon) ve implantasyon gerçekleşir. Döllenme, tek bir spermin (n kromozom) yumurta (n kromozom) hücresinin içine girmesi ile başlar ve zigot (2n kromozom) adı verilen hücrenin ortaya çıkması ile sonlanır. Döllenmeden 5-6 gün sonra zigot rahim içine yerleşmeye (implantasyon) başlar. Üçüncü hamilelik haftasında implantasyona (rahim içine yapışma - yerleşme) bağlı olarak lekelenme şeklinde vajinal kanama görülebilir.

4. Hafta Gebelik

Henüz adetiniz geçmedi ise ve planlı bir gebelik değilse, bu haftada gebe olduğunuzu anlamanız biraz zor olabilir. Dördüncü gebelik haftasında yapılan ultrasonda ilk gebelik belirtisi olan gebelik kesesini görmek genelde mümkün değildir. Ancak 4. hafta gebelik sırasında kanda yapılan gebelik testi ile %100'e yakın doğruluk ile gebelik tespit edilebilir. Dördüncü haftadaki gebelik belirtileri adet öncesi belirtilerle benzer. Halsizlik, yorgunluk ve göğüslerde hassasiyet ilk gebelik belirtileri arasında başta gelenlerdir. Eğer gebelik öncesi başlamadıysanız folik asit takviyesine başlamanız gerekir. Folik asit kullanımı anne rahimindeki bebeğin 4- 6. gebelik haftaları arasında gelişen beyin ve omuriliğinin yerleştiği kemik kanal, yani “nöral tüp” problemlerini %50 oranında azaltır.

5. Hafta Gebelik

Adetiniz bir hafta geçti ve gebe olduğunuzu anladınız. Beşinci gebelik haftasında memelerde dolgunluk ,hassasiyet, sürekli uyku hali ve halsizlik en sık karşılaşılan gebelik belirtileridir. Rahimdeki (uterus) büyüme mesanenin kapasitesini azalttığı için sık sık tuvalete gitme ihtiyacı duyulabilir. Artık bu haftadan sonra vajinal ultrason ile gebelik kesesi rahim (uterus) içinde görülebilir. Eğer ultrasonda gebelik kesesi görülemez ise bu bir dış gebelik olabilir. Dış gebelik hayati tehlike yaratabilen ciddi bir durumdur. Bu nedenle gebelikte ilk kontrolün gecikmemesi ve kadın doğum doktoru tarafından ultrason eşliğinde muayene ile gebelik kesesinin görüntülenmesi çok önemlidir. Kadın doğum uzmanı tarafından gebelik takibi hamile kaldığınızı düşündüğünüz andan itibaren başlamalıdır. Ve hatta daha ideal olanı, eğer planlı bir hamilelik ise hamile kalmadan önce kadın doğum doktorunuzu seçmeniz ve gebelik öncesi yapılması gerekenler hakkında bilgi almanızdır. Gebelik boyunca yapacaklarınızın bir planını yapma zamanı geldi. Kendinizi kısıtlamanıza gerek yok. Spor yapmaya devam edebilirsiniz.

6. Hafta Gebelik

Hamilelikte 6. hafta itibariyle gebelik belirtileri şiddetlenmeye başlar. Özelikle sabahları olan mide bulantısı fark edilebilir, hatta kusmalar olabilir. Hamile kadında kokulara karşı hassasiyet gelişmesi de sık görülen gebelik belirtileri arasındadır. Bulantı ve kusmalar gebenin yaşantı ve beslenmesini etkileyecek kadar şiddetli olur ise “hiperemesis gravidarum” tablosu olarak adlandırılır. Hiperemesis gravidarum tedavisinde gebe hastanın ilaç kullanması gerekebilir.

Artık bu hamilelik haftasından sonra ultrason ile bebek gebelik kesesi içinde görülebilir ve ultrasonda bebek kalp atımları izlenmeye başlar. Altıncı gebelik haftası bebeğin organ gelişimi için kritik olduğundan, hamile kadınların alkol, sigara gibi bebeğe zararlı olabilecek maddelerden özellikle bu gebelik haftalarında uzak durmaları çok önemlidir. Hamileler özellikle erken gebelik haftalarında doktor önermedikçe ve kadın doğum doktorlarına danışmadan hiç bir ilaç kullanmamalıdırlar. Gebelik takibinde ilk doktora gitme ve ilk gebelik tetkiklerini yaptırma zamanınız gelmiştir. Bebeğinizin ultrasonda ölçülen boyu CRL (baş-popo mesafesi) 3 mm civarındadır.

7. Hafta Gebelik

Yedinci gebelik haftasında doppler ultrason (renkli ultrason) ile bebek kalp atımı mutlaka izlenmelidir. Hamileliğin bu döneminde anne adayı 1-2 kilo alabilir ya da verebilir. Erken gebelik belirtileri olan halsizlik, yorgunluk yavaş yavaş azalmaya başlar. Buna karşın yine 7. gebelik haftasında hamile kadının bulantı ve kusmaları artabilir. Erken gebelik haftalarında elzem olan folik asit takviyesi 7. gebelik haftasından itibaren artık gerekli değildir. Çünkü anne rahimindeki bebeğin beyin ve omuriliğinin yerleştiği kemik kanal, yani “nöral tüp” yedinci gebelik haftası itibariyle gelişimini tamamlamıştır.

8. Hafta Gebelik

Sekizinci gebelik haftasında rahimdeki büyüme hamile kadında zaman zaman hissedilen karın kramplarına neden olabilir. Gebelikte görülen hormonal değişimlere bağlı olarak hamile kadında cilt değişiklikleri baş göstermeye başlar. Yağlı cilt ve artan sivilceler de gebelik belirtileri arasında olup, gebelikte değişen hormonların göstergeleridir. Sekizinci hamilelik haftasında bebeğinizin ultrasonda ölçülen boyu (baş-popo mesafesi) 16 mm olmuştur.

9. Hafta Gebelik

Dokuzuncu gebelik haftası itibariyle hamile kadının günlük kalori gereksinimi yaklaşık 300 kalori kadar artmıştır.

10. Hafta Gebelik

Onuncu gebelik haftası sonunda anne rahmindeki bebekte “organogenez” adı verilen “organ gelişimi dönemi” tamamlanmıştır. İlerleyen gebelik haftaları boyunca anne rahmindeki bebeğin organları büyüyüp olgunlaşacaktır. Artık bebeğiniz herşeyi tam minyatür bir insan şeklindedir.

Hamile kadının kan hacmi arttığı için cilde yakın toplar damarlarda koyulaşmalar fark edilebilir. Hamilelikte kilo artışı genelde 10. gebelik haftası ile başlar. Hamile kadının bulantı ve kusmalarının azalmaya başlaması da çoğunlukla 10.gebelik haftası itibariyledir. Artık kendinizi daha iyi hissetmeğe başladınız. Spor yapmayı gündeminize alabilirsiniz.

11. Hafta Gebelik

On birinci gebelik haftasında artık anne rahmindeki bebek embryo olarak adlandırılmaz. O artık bir “FETÜS” tür ve bebeğin boyu ultrasonda yaklaşık 41 mm ölçülür. Ağırlığı ise 7 gramdır.

On birinci gebelik haftasında gebelik takibi sırasında yapılması gereken önemli testlerden biri olan Down Sendromu tarama teslerinden, kombine test (ikili test) artık yapılabilir. Bu test üçlü teste göre çok daha etkindir ve en etkin olduğu dönem gebeliğin 11. haftası civarıdır.

Kombine test - İkili tarama testi – İkili test - 11, 14 Hafta testi: 11 - 14. Gebelik haftası arasında yapılan bu testte ultrason ile bebeğin ense kalınlığı (ense saydamlığı - NT) ölçülür. Ve beraberinde hamile annenin kanında ölçülen bazı hormonlarla (hCG ve PAPP-A) Down Sendromu olasılığı (riski) belirlenir. Kombine test (yanlış olarak ikili test diye adlandırılmaktadır) yaklaşık olarak Down Sendromlu gebeliklerin %85'inde yüksek çıkar. Normal gebeliklerin de %5'inde bebek normal olmasına rağmen test yüksek çıkar. Kombine testin (ikili testin) yüksek çıktığı durumlarda Koryon Villus Örneklenmesi (CVS) ile kesin tanı bu haftada rahatlıkla konulabilir.

12. Hafta Gebelik

On ikinci gebelik haftasında gebelik belirtilerine baş ağrısı ve baş dönmesi de sık olarak eklenir. Erken gebelik haftaları geçirildiği için mevcut gebelikte düşük tehlikesi çok büyük ölçüde azalmıştır.

13. Hafta Gebelik

On üçüncü gebelik haftası ilk trimesterin, yani hamilelikte ilk üç ayın son haftasıdır. Erken gebelik belirtileri ve hamile kadında yarattığı şikayetler hemen hemen hiç kalmamıştır. Gebe kadının rahimi büyüdükçe gerilir ve rahim etrafını çevreleyen ve kendisini yerinde tutan zarlarda gerginlik oluşturur. Bu hamile kadın tarafından hafif bir kasık ağrısı şeklinde algılanabilir. Gebelik hormonları hamile kadının cildinde değişikliklere neden olurlar. Özellikle yüz ve boyunda lekelenmeler olabilir. Hamilelikte görülen bu kahverengi lekelere “gebelik maskesi” ya da “chloasma” adı verilir. Geçici bir durumdur ve genellikle doğumdan sonra düzelir.

14. Hafta Gebelik

On dört hafta civarında gebelik belirtilerine bel ağrıları, kabızlık ve tansiyonda hafif düşme de eklenebilir. Bebeğinizin ultrasonda ölçülen boyu (baş-popo mesafesi) 80 mm olmuştur.

15. Hafta Gebelik

On beşinci gebelik haftasından itibaren memelerden klostrum (ağız) adı verilen sıvı gelebilir. Bu normal bir durumdur.

16. Hafta Gebelik

On altıncı gebelik haftasında bebeğin cinsiyeti büyük olasılıkla saptanır. Bazı durumlarda 12 – 14 hafta gebelik de cinsiyet tespiti için yeterli olabilir. 16 hafta gebelikte omurga açıklığı (nöral tüp defekti) ve Down sendromu risk belirlemesi için üçlü test yapılabilir. Üçlü test için ideal zaman aralığı 16 – 20. gebelik haftası arasıdır. Üçlü testin hassasiyeti ikili teste göre oldukça düşüktür. Ancak 11 - 14. hamilelik haftasında ikili test yapılmayanlara veya omurga açıklığınının taramasına yönelik durumlarda üçlü test yapılabilinir.

İkili test yapılmamış ve geç kalınmış gebelerde, üçlü testte şüpheli durum saptanması durumunda amniyosentez 16. gebelik haftasından itibaren yapılabilir.

Gebelik takibinde bebeğin tüm organlarının ve bebek kalbinin değerlendirildiği malformasyon ultrasonografisi ya da başka bir isimle ikinci düzey ultrason – ayrıntılı ultrason zamanı başlamıştır. Tecrübeli bir Perinatolog (riskli gebelik uzmanı) 16-18. gebelik haftası civarında bebeğinizin risklerini ultrason ile değerlendirebilir.

Tecrübeli anne adayları bebeğin ilk hareketini 16 hafta gebelikten itibaren hissedebilirler. İlk gebeliğini yaşayanlarda bu 20 haftalık gebelik civarında gerçekleşir.

17. Hafta Gebelik

On yedinci gebelik haftasında bebeğin tüm organ sistemleri artık tam olarak işlev kazanmıştır. Bebeğin böbreklerinin süzme fonksiyonu yavaş yavaş artmaya başlar. Gebelik takibinde artık hamile anneye demir desteğine başlanmalıdır.

18. Hafta Gebelik

On sekizinci gebelik haftasında hamile annenin kan hacmi artmaya başlar. 18 hafta itibariyle, artık bebeğiniz boyu 14,2 cm olup bebek 190 gram ağırlığa ulaşmıştır.

19. Hafta Gebelik

On dokuzuncu gebelik haftasında areola adı verilen meme başını çevreleyen kahverengi alan giderek büyümeye başlar. Hamilelikte areolanın büyümesi ve renginin koyulaşması normal bir durumdur ve doğumdan sonra 12. aya kadar devam edebilir.

20. Hafta Gebelik

Artık yolu yarıladınız. 20. hafta itibariyle, bebeğiniz boyu 16,5 cm olup bebeğiniz 300 gram ağırlığa ulaşmıştır. Yirminci gebelik haftasından sonra gebeliğin sona ermesi düşük olarak değil erken doğum olarak isimlendirilmeye başlanır. Bebeğin tüm organlarının ve bebek kalbinin değerlendirildiği malformasyon ultrasonografisi ya da başka bir isimle ikinci düzey ultrason – ayrıntılı ultrason için ideal zaman 20 haftalık gebeliktir. 20 hafta gebelik itibariyle anne karnındaki bebeğin hareketleri rahatça hissedilebilir. Bu haftaya kadar en az 5 kilo almış olmanız gerekmektedir.

21. Hafta Gebelik

Yirmi birinci gebelik haftasından başlayarak, preeklampsi (gebelikte hipertansiyon - gebelikte tansiyon - gebelik zehirlenmesi - gebelik toksemisi) riskinden dolayı en azından haftada bir kez tansiyon ölçtürmek faydalı olacaktır. Daha önce başlanmadıysa 21. hafta gebelik itibariyle hamile kadına demir desteğine mutlaka başlanmalıdır.

22. Hafta Gebelik

Yirmi ikinci gebelik haftasından itibaren anne karnındaki bebek artık duyabilir.

23. Hafta Gebelik

Yirmi üçüncü gebelik haftasında artık bebeğin hareketleri hamile kadının karnı ellenerek hissedebilir, hatta bu hareketler dışarıdan gözle bile fark edilebilir. Bu gebelik haftasında bebeğin pozisyonu çok değişken olabilir. 23. hafta gebelikte yapılan ultrason incelemelerinde bebek makat gelişken çok kısa bir süre sonra baş gelişe dönebilir. Bu yüzden bebeğin ters durması fazla önemli değildir.

24. Hafta Gebelik

24 hafta gebelik, bebek için yaşamla bağdaşan (viabilite) sınır olarak kabul edilir. Viabilite, bebeğin annesine bağımlı olmadan, annesinin vücudu dışında yaşamını devam ettirebilme yetisi anlamında kullanılmaktadır. Günümüzde 24. gebelik haftası ve sonrasında doğan bebekler (erken doğum), çok iyi hazırlanmış şartlarda ve yoğun bakım koşullarında (prematür servislerinde) yaşatılabilmektedir. Ancak 24 haftalık fetusun viabilitesi pratikte her zaman gerçek olmaz. Bunu hayata geçirebilmek için bebeğin solunum, sindirim, vücut ısısını korumak gibi yaşamsal işlevlerinin çok iyi desteklenmesi ve bebeğin enfeksiyonlardan korunması gereklidir. Bazen çok iyi ve eksiksiz destek ve bakım verilmesine rağmen, 24 haftalık doğan bebeği yaşatmak mümkün olmayabilir. 24 haftalık doğmuş (erken doğum) bebeklerde yaşam oranı %50'nin altındadır.

24 hafta gebelik, gestasyonel diyabet (gebelik şekeri - hamilelik şekeri - hamileliğe bağlı gelişen diyabet) varlığını araştırmak için 50 gramlık glukoz tarama testi (gebelikte şeker yükleme testi) yapılması için uygun zamandır. Eğer gebelikte şeker hastalığı açısından düşük risk grubunda iseniz bu test hiç yapılmayadabilir. 24 hafta itibariyle, artık bebeğiniz boyu 24 cm olup bebek 600 gram ağırlığa ulaşmıştır.

25. Hafta Gebelik

Yirmi beşinci gebelik haftasında bebek hareketleri daha sert ve net hissedilir. 25. hafta gebelik ve sonrasında hamile annenin yorgunluk hissetmeye başlaması normaldir.

26. Hafta Gebelik

Yirmi altıncı gebelik haftasında bebeğin akciğerleri “sürfaktan” denilen bir madde üretmeye başlar, ancak üretilen miktarlar yeterli değildir. 26. gebelik haftasından itibaren hamileler birden bire karınlarında bir sertleşme hissedilebilirler. Bu sertleşmeler gebe rahimde, normalde görülen ve “Braxton-Hicks” olarak isimlendirilen kasılmaların sonucudur. Bu kasılmalar erken doğum tehditi değildir. Erken doğum tehditinde “Braxton-Hicks” kasılmalarından farklı olarak, kasılmalar düzenli aralıklarla gelir, süreklidir ve dinlenme veya ağrı kesicilerle geçmez.

27. Hafta Gebelik

Yirmi yedinci gebelik haftasında artık bebeğin büyümesi iyice hız kazanmıştır. Bebek gelişimi ve bebek büyümesi ile ilgili sorunlar genellikle bu gebelik haftalarından sonra ortaya çıkar.

28. Hafta Gebelik

Yirmi sekizinci hamilelik haftası itibariyle gebeliğin son 3 ayı (üçüncü trimester) başlamıştır. Bebeğiniz boyu 37cm olup, bebek 1000 grama ulaşmıştır. Bebeğiniz artık çok hızlı kilo almaktadır. Bu dönemde kalsiyum içeren besinleri artırmanız gerekmektedir. Gebelik takibinizde bu döneme özgü sorunlar açısından dikkatli olmalısınız: Preeklampsi (gebelikte hipertansiyon - gebelikte tansiyon - gebelik zehirlenmesi - gebelik toksemisi) riskinden dolayı en azından haftada bir kez tansiyonunuzu ölçtürmeniz faydalı olacaktır. Yine bebek gelişimi ve bebek büyümesi ile ilgili olabilecek sorunlar ilk bulgularını bu haftada verecektir. Günümüzde erken doğum sonucu 28. haftada dünyaya gelen bebeklerin yaklaşık %80-90'ı yaşatılmaktadır.

29. Hafta Gebelik

Yirmi dokuzuncu gebelik haftasında hamile annenin karın içi basıncındaki ve dolaşım sistemindeki değişikliklerin sonucunda hemoroid (basur) problemi görülebilir. Nefes darlığı, midede yanma, bacaklarda kramplar gibi yakınmalar da ortaya çıkabilir.

30. Hafta Gebelik

Otuzuncu gebelik haftasında zaman zaman kasıklarda bir ağrı ya da kasılma hissedilebilir. Bunlar rahimin gerginliğini sağladığı küçük ve önemsiz kasılmalardır ve “Braxton Hicks” kasılmaları (kontraksiyonları) olarak adlandırılırlar. Erken doğum tehditinden, sürekli ve düzenli aralıklarla olmamaları ve dinlenmekle veya ağrı kesicilerle azalmaları sayesinde ayırt edilebilirler.

31. Hafta Gebelik

Otuz birinci gebelik haftasında bebek ile içinde yüzdüğü sıvı (amniyotik sıvı) arasındaki oran bebek lehine bozulduğu için bebeğe kalan alan daralmıştır. Bu nedenle bebek hareketleri daha net hissedilebilir.

32. Hafta Gebelik

Otuz ikinci gebelik haftasında artık erken doğum ile ilgili belirtiler hamile anne tarafından öğrenilip takip edilmelidir. Bu belirtiler aşırı akıntı olması, kasıklara doğru baskının olması, suyun gelmesi ve ağrıların başlaması şeklinde olabilir. Bunlardan herhangi birinin olması durumunda gebelik takibini yapan kadın doğum doktoru ile mutlaka temasa geçilmelidir.

33. Hafta Gebelik

Otuz üçüncü gebelik haftasında bebeğin kilo alımı hızlanır. Bebekler hamileliğin son dönemlerinde daha hızlı kilo alırlar. Gebelikte 33 hafta ve sonrasında bebek artık yavaş yavaş doğum pozisyonunu da almaktadır.

34. Hafta Gebelik

Otuz dördüncü gebelik haftasında salgılanan hormonlar hamile annenin memelerinde süt üretimini başlatabilir.

35. Hafta Gebelik

Otuz beşinci gebelik haftası itibariyle, artık bebeğiniz boyu 46 cm olup, bebeğiniz 2580 gram ağırlığa ulaşmıştır.

36. Hafta Gebelik

Otuz altıncı gebelik haftası itibariyle artık erken doğum sancıları başlasa bile doğum durdurulmaya çalışılmayacaktır. Bebek doğum sonrası genelde sorunsuz ya da az bir bakım ile yaşayabilir duruma gelmiştir. Bu gebelik haftasıdan sonra gebeliğinde risk taşıyan hamileler artık her hafta kadın doğum doktoru kontrolüne gelmelidir. Yine riskli gebeliklerde NST veya biofizik skorlama denilen yöntemlerle bebeğin iylik hali belirli sıklıkta değerlendirilmelidir.

37. Hafta Gebelik

Artık her an doğum sancılarınız başlayıp hastaneye gitmek zorunda kalabilirsiniz. Otuz yedinci hamilelik haftasında bebek genelde son duruş pozisyonunu almıştır. Bu haftadan sonra bebeğin dönmesi ve pozisyon değiştirmesi çok nadir olarak görülür. Gerekli görülürse jinekolog tarafından vajinadan kültür alınarak grup B Streptokok enfeksiyonunu taranabilir.

38. Hafta Gebelik

Otuz sekizinci gebelik haftası tamamlandığında bebeğin ve hamileliğin miadı doldurulmuş olarak kabul edilir. Ancak anne karnındaki bebeğin büyümesi daha durmamıştır. Bu hamilelik haftasına kadar rahim ağzı ve onu rahim içine bağlayan kanal sümüğümsü (mukus) bir tıkaç tarafından doldurulmaktadır. Bu mukus tıkacının amacı rahim içini ve bebeği vajinadan gelebilecek mikrop ve enfeksiyonlara karşı korumaktır. Bu mukus tıkacının vajinadan dışarı gelmesi doğumun belirtilerinden biridir ve halk arasında "nişan gelmesi" olarak adlandırılır. Nişan gelmesi doğumdan birkaç hafta önce olabileceği gibi sadece bir kaç saat önce de olabilir. Nişan gelmesi genelde kanlı sümüğümsü bir akıntı şeklinde hissedilir. Doğum şekli eğer planlı sezeryan (sezaryen) olacaksa, 38. gebelik haftası ve sonrasında kadın doğum uzmanınıza, size ve hastane koşullarına uygun bir gün, sezeryan günü olarak belirlenebilir.

39. Hafta Gebelik

Bebeğiniz artık 3290 gram ve 50 cm oldu. Hamileliğin 39. haftası içinde ve sonrasında herhangi bir günde güvenle doğum yapabilirsiniz Hamileliğin hangi haftasında olursanız olun miktarı ne olursa olsun suyun geldiği düşünülüyorsa, gebe anne hiç zaman kaybetmeden kadın doğum doktoruna baş vurmalıdır.

40. Hafta Gebelik – Doğum Haftası

Ortalama gebelik süresi artık doldu. Henüz doğum belirtileri yoksa kadın doğum doktorunuza baş vurarak bir plan yapma zamanı geldi. Muhtemelen aşağıdan bir muayene ile rahim ağzınızın durumuna bakılıp doğum şekline karar verilecektir. Bu süreden sonra bazı riskler yavaş yavaş artmaya başlar. Fetal iylik hali testleri (NST, biofizik skorlama) ile bebeğin iylik halinin yakından izlenmesi gerekir.

41. Hafta Gebelik

Artık doğum zamanı geçmeye başladı. Birçok merkez gebeliğin bu süreyi aşmasını pek istemez. Sizle doğum indüksiyonu teknikleri (suni sancı) tartışılacaktır.

42+0. Hafta Gebelik

Bu haftaya gebeliklerin çok az bir kısmı gelir. Hamilelikte 42. haftadan itibaren gebelik miyad geçmesi olarak adlandırılır. Gebeliğin mutlaka doğum ile sonlandırılması gereklidir.